Odpowiedzialność osób trzecich za nieterminowe opłacanie składek na ubezpieczenie społeczne

Posiłkując się wykładnią literalną należałoby przyjąć, iż zwrot „wydanie decyzji" oznacza stronę techniczną postępowania w danej sprawie, czyli sporządzenie i podpisanie przez uprawnioną osobę bez doręczenia stronie. Przy czym trzeba podkreślić, że orzecznictwo w tej sprawie nie było jednolite.

Np. w wyroku z dnia 2 października 2002 r. SN stwierdził: „Data wydania przez organ podatkowy decyzji określającej wysokość zaległości podatkowej jest datą jej podpisania przez osobę upoważnioną do jej wydania, przy czym w razie wątpliwości jest to data umieszczona w decyzji (...). Nie wyklucza to przeprowadzenia dowodu przeciwnego, że data wydania jest inna niż w niej wskazana"[26].

Z kolei w uchwale z dnia 5 grudnia 2000 r. NSA w Warszawie postawił przeciwną tezę i orzekł: „Pojęcie „wydanie decyzji", użyte w art. 83 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. - Prawo celne, obejmuje doręczenie (ogłoszenie) decyzji stronie przed upływem 2 lat od dnia, w którym powstał obowiązek uiszczenia należności celnych"[27]. 

Najbardziej kontrowersyjną tezę postawił jednak WSA w Warszawie, który uznał, że to „Kontekst konkretnego przepisu przesądza o tym, czy ustawodawca pojęcia „wydanie decyzji" używa w znaczeniu jej sporządzenia, czy też na określenie załatwienia sprawy będącego wynikiem zakończenia postępowania (...)"[28]. Wykładnia tego terminu była również przedmiotem zainteresowania przez NSA, który w uchwale siedmiu sędziów stwierdził, że „W stanie prawnym obowiązującym przed dniem 1 stycznia 2003 r. pojęcie „wydanie decyzji" określone w art. 118 § 1 Ordynacji, nie oznaczało jej doręczenia"[29].

W kontekście przytoczonego orzecznictwa wyjaśnienia wymagają dwie kwestie, po pierwsze - wyroki odnoszą się do sytuacji, w których zastosowanie miały przepisy Ordynacji podatkowej i po drugie - wspomniana uchwała dotyczy stanu prawnego obowiązującego do 31grudnia 2002 r. W związku z tym warto odnotować, że § 2 art. 118 o.p., wiążący przedawnienie zobowiązania podatkowego z doręczeniem decyzji, wszedł w życie z dniem 1 stycznia 2003 r.[30] Do tego czasu przytoczony przepis posługiwał się pojęciem „wydanie decyzji", co niekoniecznie oznaczało jej doręczenie.

W tej sytuacji może się wydawać, iż po tej dacie, na gruncie prawa ubezpieczeń społecznych, mamy do czynienia z analogicznym rozwiązaniem. Z drugiej jednak strony nie można zapominać, że Ordynacja podatkowa, obok przepisów materialnoprawnych, zawiera uregulowania proceduralne. Wobec takiej konstrukcji, postępowanie podatkowe dotyczące osoby trzeciej, łącznie z wydaniem decyzji, prowadzone jest na podstawie ustawy z 1997 r., czyli odmiennie niż na gruncie prawa ubezpieczeń społecznych - art. 31 nie odsyła do działu IV Ordynacji, tj. przepisów regulujących ogólne zasady postępowania.

Taki stan rzeczy, w połączeniu z art. 123 ustawy systemowej oznacza, że do postępowań z zakresu odpowiedzialności osób trzecich za zobowiązania osoby prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą, organ rentowy winien stosować przepisy kodeksu postępowania administracyjnego[31].

Abstrahując od zasady pisemności postępowania, wyrażonej w art. 14 k.p.a. odnoszącej się do wszystkich czynności podejmowanych w trakcie prowadzonego postępowania, na szczególną uwagę zasługują dwa przepisy, tj. art. 109 § 1 k.p.a., zobowiązujący wszystkie organy administracji publicznej do doręczania stronom decyzji na piśmie[32] oraz art. 110 k.p.a. stanowiący regułę, w myśl której skutek w postaci związania treścią decyzji następuje dopiero z chwilą jej doręczenia. Innymi słowy decyzja nie doręczona stronie jest aktem nieistniejącym[33] i nie wywiera skutków prawnych.

W omawianej sytuacji zastosowanie znajdą zasady określone przepisami art. 39 - 49 k.p.a. Nie wnikając szczegółowo w zagadnienie sposobów doręczeń, przewidzianych przepisami kodeksu, wydaje się, że najistotniejsza, w ramach omawianego zagadnienia, jest kwestia dowodu doręczenia, który powinien zawierać, poza podpisem, również datę odbioru, czyli doręczenie adresatowi do rąk własnych. Dokument ten stanowi bowiem dowód prawidłowości doręczenia i równocześnie wyznacza stronom dalszy kierunek postępowania, np. określa początek biegu terminów do dokonania czynności procesowych (odwołanie).

Dotychczasowe rozważania zmierzają zatem do następującego stwierdzenia: w przypadku Zakładu Ubezpieczeń Społecznych najskuteczniejszym sposobem doręczenia jest przesłanie decyzji przesyłką poleconą. W oparciu o przytoczone regulacje pozostaje przyjąć, iż użyte przez legislatora w art. 24 ust. 5d ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych pojęcie „decyzja została wydana" jest ujęciem zbiorczym i obejmuje również doręczenie jej osobie trzeciej.

W tym miejscu nie można nie wspomnieć o odmiennej regule, czyli art. 71a ustawy o s.u.s., w myśl którego, Zakład może przesyłać pisma i decyzje listem zwykłym (§ 1). W przypadku jednak sporu ciężar dowodu ich doręczenia spoczywa na Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych (§ 2). Stąd wniosek, że niezachowanie przez organ rentowy zasady skutecznego doręczenia osłabia pozycję ZUS i w konsekwencji może wywołać niekorzystne dla tejże Instytucji skutki prawne.

Tytułem przykładu wystarczy podnieść, iż forma listu zwykłego nie stwarza pewności doręczenia a adresat zawsze może kwestionować fakt jego otrzymania. Nie znajdując argumentów przemawiających za słusznością wprowadzenia niniejszego przepisu, tym bardziej że wszedł w życie z dniem 17 lutego 2001 r.[34], pozostaje przychylić się do prezentowanego w piśmiennictwie poglądu, w myśl którego, celem jego wprowadzenia było obniżenie ponoszonych przez Zakład kosztów związanych z doręczeniem decyzji.

Przy czym, zdaniem M. Łabanowskiego, przepis ten ma zastosowanie głównie w sprawach dotyczących waloryzacji świadczeń. W przypadku natomiast decyzji, które nie mają charakteru masowego, organ rentowy dokonuje doręczeń w sposób określony przepisami kodeksu postępowania administracyjnego[35].

Kończąc pozostaje stwierdzić: przepisy ustawy z dnia  13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, dotyczące odpowiedzialności osób trzecich, wymagają uporządkowania.

Mgr Jolanta Ewa Drzewiecka
absolwentka prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu

[1] Wyrok NSA w Szczecinie z dnia 3 grudnia 1998 r., SA/Sz 193/98, Lex nr 36115.

[2] Tekst jedn. Dz. U. z 2009 r., nr 205, poz. 1585 z późn. zm.

[3] Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa, tekst jedn. Dz. U. z 2005 r., nr 8, poz. 60 z późn. zm.

[4] I. Jędrasik-Jankowska, Pojęcia i konstrukcje prawne ubezpieczenia społecznego, LexisNexis, Warszawa 2007, s. 70-71.

[5] Ibidem, s. 71; W. Morawski, (w:) J. Wantoch-Rekowski (red.), Komentarz do art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, Toruń-Warszawa 2007, s. 229; W. Sobczak, Odpowiedzialność osób trzecich, Przegląd Ubezpieczeń Społecznych i Gospodarczych 2000, nr 6, s. 2-3; wyrok SN z dnia 5 sierpnia 2008 r., I UZP 3/08, Lex nr 416125.  

[6] B. Brzeziński, Ordynacja podatkowa, Komentarz, wyd. 2, Toruń 2007, s. 45-48.

[7] Ibidem.

[8] W. Sobczak, op. cit., s. 4.

[9] Zdaniem I. Krawczyka, osoba trzecia w stosunku do podatnika potencjalnie odpowiada nie tylko za należne od niego podatki, lecz także za należności, za które podatnik odpowiadał jako osoba trzecia. Zdaniem autora mamy więc do czynienia z kaskadową odpowiedzialnością osoby trzeciej i przerzucenie tej odpowiedzialności na kolejne podmioty biorące udział w obrocie gospodarczym. I. Krawczyk, Kaskadowa odpowiedzialność osób trzecich, Rzeczpospolita, 1 marca 2005 r.

[10] Takiego określenia użyła A. Olesińska. Zdaniem autorki teza o kaskadowej odpowiedzialności osób trzecich nie znajduje oparcia w przepisach Ordynacji podatkowej. A. Olesińska, Nie ma łańcuszka odpowiedzialności osób trzecich, Rzeczpospolita, 7 marca 2005 r.

[11] Zgodnie  z art. 29 § 1 Ordynacji, w przypadku osób pozostających w związku małżeńskim odpowiedzialność za wynikające z zobowiązań podatkowych podatki obejmuje majątek odrębny podatnika oraz majątek wspólny podatnika i jego małżonka.

[12] Przepis ten jest stosowany według art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

[13] Tak R. Dowgier, Komentarz do art. 107 Ordynacji podatkowej, System Informacji Prawnej Lex.

[14] Ibidem; także: B. Brzeziński, Ordynacja podatkowa, Komentarz, Toruń 2007, s. 724-726; G. Góreczny, Odpowiedzialność podatkowa wspólników spółek osobowych, Radca Prawny 2005, nr 3, s. 62 - 65; uchwała SN z dnia 5 sierpnia 2008 r., I UZP 3/08, Lex nr 416125.

[15] W. Czachórski, A. Brzozowski, M. Safian, E. Skowrońska-Bocian, Zobowiązania, Zarys wykładu, LexisNexis, Warszawa 2003, s. 118.

[16] Ibidem.

[17] SA/Sz 948/96, Lex nr 30782.

[18] W. Czachórski, A. Brzozowski, M. Safian, E. Skowrońska-Bocian, op. cit., s. 555.

[19] Wyrok WSA w Poznaniu z dnia 30 kwietnia 1996 r., SA/Po 2712/95, Lex nr 33864.

[20] E. Modliński, Podstawowe zagadnienia prawne ubezpieczeń społecznych. Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1968, s. 135; uchwała SN z dnia 13 lipca 2005 r., I UZP 2/05, Lex nr 151456.

[21] Wyrok WSA w Warszawie z dnia 8 marca 2007 r., SA/Wa 440/07, Lex nr 338247.

[22] T. Stawecki, P. Winczorek, Wstęp do prawoznawstwa, C. H. Beck, Warszawa 1999, s. 85-88.

[23] Art. 31 zmieniony przez art. 15 pkt 1 ustawy z dnia 12 września 2002 r. o zmianie ustawy - Ordynacja podatkowa oraz o zmianie niektórych innych ustaw, Dz. U. z 2002 r., nr 169, poz. 1387, zmieniającej ustawę z dniem 1 stycznia 2003 r.

[24] Art. 24 ust. 5d dodany przez art. 1 pkt 9 lit. b) ustawy z dnia 18 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, Dz. U. z 2002 r., nr 241, poz. 2074, zmieniającej ustawę z dniem 1 stycznia 2003 r.

[25] Z uzasadnienia projektu ustawy z dnia 12 września 2002 r. o zmianie ustawy - Ordynacja podatkowa oraz o zmianie niektórych innych ustaw, Dz. U. 2002 r., nr 169, poz. 1387. Przy czym trzeba podkreślić, że przytoczona ustawa wprowadziła liczne zmiany, w wyniku których m.in. dodano przepisy, które miały udoskonalić instytucję odpowiedzialności osób trzecich.

[26] III RN 149/01, Lex nr 79473.

[27] FPS 10/00, Lex nr 44971.

[28] Wyrok WSA w Warszawie z dnia 27 lutego 2007 r., III SA/Wa 4174/06, Lex nr 322255.

[29] Uchwała NSA w Warszawie z dnia 17 grudnia 2007 r., I FPS 5/07, Lex nr 321425.

[30] Art. 118 § 2 zmieniony przez art. 1 pkt 97 ustawy z dnia 12 września 2002 r. o zmianie ustawy - Ordynacja podatkowa oraz o zmianie niektórych innych ustaw, Dz. U. z 2002 r., nr 169, poz. 1387.

[31] Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego, tekst jedn. Dz. U. z 2000 r., nr 98, poz. 1071 z późn. zm.

[32] W tym przypadku kwestia sporna sprowadza się tylko do tego, czy ma to być oryginał, czy uwierzytelniony odpis. W wyroku z dnia 12 grudnia 2003 r. SN zajął następujące stanowisko: „Organ administracji publicznej obowiązany jest z urzędu do doręczenia stronie postępowania jednego uwierzytelnionego odpisu decyzji, a nie jej oryginału". III RN 135/03, Lex nr 116127.

[33] B. Adamiak, Wadliwość decyzji administracyjnej, Wrocław 1986, s. 50.

[34] Art. 71a dodany przez art. 1 pkt 31 ustawy z dnia 11 stycznia 2001 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz o zmianie niektórych innych ustaw, Dz. U. z 2001 r., nr 8, poz. 64, zmieniającej ustawę z dniem 17 lutego 2001 r.

[35] M. Łabanowski, (w:) J. Wantoch-Rekowski, Komentarz do art. 71a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, Toruń - Warszawa 2007, s. 405