Odpowiedzialność osób trzecich za nieterminowe opłacanie składek na ubezpieczenie społeczne

Przenosząc przytoczony stan prawny na grunt prawa ubezpieczeń społecznych można założyć, że płatnik składek jest odpowiednikiem podatnika w rozumieniu Ordynacji podatkowej. Przyjęcie takiego poglądu podyktowane jest głównie zakresem obowiązków, które, poza obliczaniem, potrącaniem i odprowadzaniem składek, obejmują ich finansowanie z własnych  środków.

A zatem obowiązek ten ma odniesienie do czynności podatnika, zobowiązanego względem organu podatkowego. Wypływa z tego następujący wniosek: za zaległości osoby prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą odpowiadają całym swoim majątkiem solidarnie z płatnikiem osoby trzecie, które „z mocy prawa są jakby żyrantami, gwarantującymi pewność wykonania zobowiązania"[8].

3. Zakres przedmiotowy odpowiedzialności

W art. 31 ustawy systemowej ustawodawca posłużył się terminem „należności z tytułu składek", do których zaliczył: składki, odsetki za zwłokę, koszty egzekucyjne, koszty upomnienia oraz dodatkową opłatę (art. 24 ust. 2 ustawy o s.u.s.). Równocześnie w przepisie odsyłającym wskazał tylko na niektóre regulacje art. 107 Ordynacji, w tym m. in. § 2 pkt 2 i 4.

Dlatego też słusznym wydaje się być pogląd, według którego odpowiedzialność osób trzecich obejmuje składki, odsetki za zwłokę oraz koszty postępowania egzekucyjnego. W zakresie odpowiedzialności nie mieszczą się więc koszty upomnienia oraz dodatkowa opłata. Tym samym, co do zasady, jest to odpowiedzialność węższa od zakresu odpowiedzialności przedsiębiorcy.

I choć z ekonomicznego punktu widzenia różnica pomiędzy wysokością zobowiązań, tj. dłużnika i osoby trzeciej, może być niezauważalna, to wypada pamiętać, że znajomość art. 107 o.p. może mieć istotne znaczenie przy kształtowaniu sytuacji prawnej tych osób przez ZUS. W decyzji bowiem organ rentowy, poza innymi elementami, winien precyzyjnie określić wysokość zobowiązania konkretnej osoby.

W tym miejscu warto postawić pytanie: czy Zakład Ubezpieczeń Społecznych może przenieść odpowiedzialność za zobowiązania przedsiębiorcy, za które on sam odpowiadał jako osoba trzecia? Odnosząc się do podniesionej wątpliwości trzeba ponownie wskazać powoływane już przepisy ustawy systemowej, tj. art. 24 ust. 2 i art. 31 w zw. z art. 107 § 1 Ordynacji, które nie pozostawiają wątpliwości co do intencji ustawodawcy.

Otóż sposób ich sformułowania przez użycie określenia „należności z tytułu składek" oznacza, że przeniesienie tej odpowiedzialności ograniczone zostało do należności składkowych sensu stricto a nie np. statusu prawnego płatnika. Tak więc brak jest uzasadnienia do przyjęcia, że wymienione powyżej regulacje mogą być interpretowane rozszerzająco[9].

Przeciwne, odmienne stanowisko prowadziłoby do ustawowego absurdu, czyli tzw. „łańcuszka odpowiedzialności osób trzecich"[10]. Poza tym nie można wykluczyć sytuacji, w której jedna i ta sama osoba odpowiadałaby za zobowiązania więcej niż jednego przedsiębiorcy tzn. kilku osób trzecich.  

4. Katalog osób trzecich

Ordynacja podatkowa nie zawiera definicji pojęcia „osoba trzecia". Oznacza to, że odpowiedzialność taką ponoszą podmioty wprost wymienione w rozdziale XV, do których ustawodawca zaliczył:

1)     rozwiedzionego małżonka (art. 110);
2)     członków rodziny (art. 111);
3)     nabywcę przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części (art. 112);
4)     osoby dopuszczające się firmanctwa (art. 113);
5)     wspólników spółki cywilnej, jawnej, partnerskiej oraz komplementariuszy spółki komandytowej albo komandytowo - akcyjnej (art. 115);
6)     członków zarządu spółki z o.o., spółki w organizacji, spółki akcyjnej oraz spółki akcyjnej w organizacji (art. 116);
7)     członków organów zarządzających innych osób prawnych (art. 116a);
8)     osoby prawne przejmujące lub osoby prawne powstałe w wyniku podziału osoby prawnej (art. 117).

Bliższa analiza przytoczonych przepisów pozwala dostrzec, że wśród podmiotów, odpowiedzialnych za cudze zaległości, ustawodawca nie wymienił małżonka podatnika (płatnika składek) pozostającego z nim we wspólności ustawowej. Z punktu widzenia przedmiotowego zakresu odpowiedzialności nasuwa się więc pytanie, czy małżonek taki może być uważany za członka rodziny?